Diana Schrijft

Handhygiëne is een schone zaak

De eerste regel in de wereld van EHBO is het letten op de eigen veiligheid. Dit geldt in een ziekenhuis wellicht nog wel meer dan in elke andere werkomgeving. Niet alleen het personeel, maar ook de patiënten en bezoekers hebben baat bij het waarborgen van die veiligheid. Hoe ze dat doen, vragen we bij het bezoek aan het Radboudumc in Nijmegen.

Arts-microbioloog Joost Hopman is hoofd van de afdeling hygiëne en infectiepreventie: “Het Radboudumc heeft bijna 10.000 medewerkers die allen in meer of meerdere mate moeten worden voorgelicht over risicofactoren en dus om veilige zorg te kunnen verlenen. Uiteindelijk is het de bedoeling om met bepaalde maatregelen de risico’s voor kwetsbare patiënten te beperken. Daarvoor zijn basisregels en afspraken opgesteld.” Met infectiepreventie wordt beoogd ziekenhuisinfecties te voorkomen. Joost Hopman licht dat toe: “Een ziekenhuisbacterie is een bacterie die een patiënt oploopt nadat hij is opgenomen. Bijvoorbeeld wanneer iemand een auto-ongeluk heeft gehad, een geslaagde operatie heeft ondergaan, maar tijdens het genezingsproces een infectie ontstaat. Het is onmogelijk om alles te voorkomen. De absolute basis is handdesinfectie en handhygiëne.”

Historie

Dat het onderwerp niet nieuw is, blijkt wel uit de geschiedenisboeken. Kraamvrouwenkoorts is een ziekte die in vroegere tijden veel voorkwam onder vrouwen na de bevalling, en die vaak dodelijk was. Dr. Ignaz Semmelweis ontdekte in 1847 dat hygiënische maatregelen bij artsen het voorkomen hiervan sterk verminderden. Het ging om een bacterie die zich vaak bevindt op de handen van de arts, bijvoorbeeld als zij ook met lijken in aanraking waren gekomen. Semmelweis’ ontdekking maakte dat grote vorderingen konden worden gemaakt inzake de bestrijding van kraamvrouwenkoorts door een preventieve aanpak, zoals het desinfecteren van de handen. Hopman: “Semmelweis heeft baanbrekend werk verricht waar wij tot op de dag van vandaag nog de vruchten van plukken.”

Voorlichting en educatie

“De ervaring leert dat kennis van desinfectie niet voldoende aanwezig is”, vervolgt de arts-microbioloog zijn betoog. “Het kan niet genoeg  benadrukt worden dat mensen zich bewust moeten zijn van de risicofactoren en hoe de overdracht kan plaatsvinden. Zowel personeel, patiënten als bezoekers moet je informeren zowel mondeling als schriftelijk.”

Vervolgens moet de handenalcohol beschikbaar zijn. Onderzoek heeft uitgewezen dat het drempelverlagend werkt om je handen te desinfecteren wanneer dit voor je neus staat, in plaats dat je 5 meter moet lopen. “We zijn nu twee jaar bezig om dit voor dit ziekenhuis uit te rollen en inmiddels zitten we landelijk gezien ver boven het gemiddelde. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft richtlijnen opgesteld over de momenten waarop handdesinfectie zou moeten plaatsvinden. De manier om te checken of de boodschap is overgekomen, is door meten. “We merken dat het tonen van de cijfers, dus na zorgvuldige observatie, het meeste effect scoort. Dit werkt confronterend en dat zie je terug. Dat raakt ook de basis, van hoe je je je medewerkers kunt inlichten en trainen.”

EHBO

Als je veiligheid in een EHBO-setting wilt brengen, moet je het gedrag van de vrijwilligers veranderen zodat het voor henzelf veiliger wordt. Dat kun je alleen maar door ze terug te geven wat ze niet goed doen of wat ze anders zouden moeten doen. “Als je echt wat wilt veranderen, dan zul je eigenlijk bij de kinderen op school moeten beginnen. Het is moeilijker om patronen van volwassenen te doorbreken. Hoe langer iemand iets doet, des te moelijker kun je dat veranderen.“

Waarom

Sommige bacteriën zijn voor geen enkel antibioticum gevoelig. “In Nederland komen we dit nog gelukkig relatief weinig tegen. Wij zijn echter een reislustig volk. In een land als India is het risico veel groter dat je door voedsel multiresistente bacteriën binnen krijgt. Je kunt dan de bacterie bij je dragen maar geen ziekteverschijnselen hebben (officiële term is koloniseren). Als je dan in Nederland ziek wordt, kan de multiresistente bacterie de oorzaak zijn en heb je geen antibioticum om het te bestrijden. Dat is wat we proberen te voorkomen met handdesinfectie maar ook het plaatsen van een patiënt in quarantaine of isolatie.”

Overdracht

Welke maatregelen kan men nemen? Hopman antwoordt:  Het is belangrijk om te kijken hoe de bacterie is overgedragen. Gaat het om gewoon contact (handen schudden) of om druppelcontact (bij griep). In een ziekenhuissetting kun je dit voorkomen door mondkapjes te dragen en eventueel handschoenen en schorten. Bij strikte isolatie moet je de huid zoveel mogelijk bedekken. Een ziekte die recent de kop op heeft gestoken is Ebola. Daar zijn vergaande isolatiemaatregelen voor nodig, namelijk het geheel inpakken en beschermen van de hulpverlener.”

Voorkomen is beter dan genezen

“Met een structurele aanpak, kun je veel problemen voorkomen waarmee je in het ziekenhuis geconfronteerd zou kunnen worden. Dát is echte preventie. Proberen om problemen al te aan te pakken voordat het überhaupt een probleem is”, aldus Joost Hopman van Radboudumc.

~~~~

Quarantaine is het mensen uit de samenleving halen die blootgesteld zijn gesteld aan een infectiebron zonder ziekteverschijnselen te hebben. De duur hangt af van de incubatietijd van de ziekte. Isolatie komt om de hoek kijken op het moment dat je na blootstelling reeds symptomen hebt. Je beschermt dan actief de samenleving.

~~~~

Gepubliceerd in: EERSTE HULP, magazine voor de vrijwilliger, uitgave december 2014. Uitgever: Nationale Bond EHBO